KANDİL –FENER YAĞCI EKİBİ
Başlarken: İşte: Şimdiki Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in 1885’tarihlerindeki büyük büyük dedesine verilen ödülle birlikte beş Ispartalı insanımıza verilen ödül nedeniyle kutsal günlerimiz için o tarihlerden itibaren II: Abdülhamid Han’ın adlandırmasıyla söz konusu kutsal günlerimizin ortak ismi “kandil” olarak kalmıştır. İslam âlemine örnek olarak; “Kandil” isminin kalıcılığını; beş Ispartalı vesile olmuştur. Prof. Dr. Neşet Çağatay (Dinler Tarihi 1943.
KANDİL ÖDÜLÜ ALAN BEŞ ISPARTALI
Yıl 1885 Sultan Abdülhamid Han’dan Isparta beş Ispartalıya altın madalya ödülü gönderilir. Ödüllerin ilki şimdiki Isparta Belediye Başkanı (2024) Şükrü Başdeğirmen’ in büyük büyük dedesi olan Isparta Sancak Un Ağası İbrahim Eyüp ağaya verilir. (Prof. Dr. Neşet Çağatay: Dinler Tarihi Profesörü: Kahire Üniversitesi Hatıralarım: Fehmi Çağatay-Özel defteri.)
Padişah’ın gönderdiği beş altın madalyayı Padişah adına Konya eyalet Valisi Ali Kemal Paşa ödüllerin verilmesinde görevlidir.
.
Altın madalyalı ödülün adını bizzat Padişah Abdülhamid Han kendisi bir etikete yazarak altın madalyaya iliştirerek şöyle yazmışlar: (Hamidabad Salnamesi kayıtlarından N. Çağatay.)
Altın madalyanın üzerindeki takılı etikette: Kullarının Ramazan ayında mescitte geceleyin terâvîh –teravih-namazlarını eda edebilmeleri, çamurdan, sudan sakınmaları için yollarının üzerine, sokaklara kandiller dizmiş, yağlarını koydurmuş. İbadet yollarını nurlandırılmış. Hamidabad’ ta (Isparta da) mukim (oturan) Tanrı kulu un ağası Hz. Muhammed ümmeti İbrahim Eyüp ağaya iş bu madalya Tanrıya has dualarla el açup –açıp- uygun görüle. Tuğra –İmza- : II. Sultan II. Abdülhamid Bin Abdülmecid Han Oğlu.1885”
Bu ödülle birlikte Kutlubey (Ulu Camii) nin yenileştirme çalışmaları için Sultan II: Abdülhamid Han özel bütçesinden tamirat akçesi gönderir. Isparta halkına hizmet etmiş dört Ispartalıya da yine II. Abdülhamid Han tarafından altın madalya gönderilmiş.
Isparta Gayrimüslim Rum iş kadını vardır. (Poli (Boli Ana) Ispartalı çocuklarca bilinen Kürkçü, Terzi Rum Politimu -Potimi Kahramanoğlu- Isparta halıcılığını Ispartalı bayanlara kazanç, el becerisi olarakbir sanatı Müslüman kadınlara da öğrettiği için kendisine II: Abdülhamid tarafından diğer kişilerle birlikte altın madalya ödülüyle ödüllendirilir.(1885)
Üçüncü altın madayla da Ispartalı Büyük Hacılarköyü yörük halkından deve kervanlarıyla Hac yolculuğuna ve Alanya limanından Balina yağı -eritilmemiş- yağ kesiklerini bez torbalarla yıllarca ulaştıran Yörük Zatbekoğlu Deveci Mehmed ailesine verilir.(1885)
Dördüncü olarak madalya verilenlerden birisi de: Isparta mahalle çeşmelerinin su haznelerini temiz tutan yıl boyu akışını sağlayan su ağası Boşgelmez oğlu Hüseyin ağayadır.
Padişahlık madalyası verilen beşinci Ispartalı ise: Başköylü Mehmed’ dir. Gariban insanlara ev yapımında kereste ve taş işçiliği yapan Acem (Ermeni) işçilerin, ustaların yevmiyelerin (gündelik paralarını) ödeyip Isparta da fakir, zengin ayrımını azaltıcı çalışmalar yapmasından dolayıdır.
***
Madalya töreni 1895 yılında Feridiye Kız Öğretmen okulu salonunda yapılır. Törende Konya Eyalet Valisi Ali Kemali Paşa’nın yanısıra: Mutasarrıflık Baş Kâtibi Servet Efendi, Ceza reisi Sadullah, Tahrirat müdürü Cemal beyler de yer alırlar. Isparta halkından Müslüman, Rum Acem (Ermeni) bay bayan insanlar kalabalık oluştururlar.
Isparta Mutasarrıf valisi Hüseyin Hüsnü, Belediye Başkanı Miskizade Mehmed Ağa, sokak kandillerini destek yağ döken Acemlere (Ermeni) üçer altın lira verilir. Acem Kemer (Turan) mahalleli Nikolaoğlu Bandili Kıryakoğlu Sava da yer alır.
Törende Bayramoğlu Mustafa, İbrahim Boduroğlu Osman’ a, Töngeoğlu kardeşler Ahmed ve Mehmed’ e, Cüce Memişoğlu Mehmed’ e, Emin Fişekçioğlu Hasan’ a da beşer altın para ödülü verilir. Sokak aydınlatılmasında kullanılan zarflı kandil alımında sayısal destekte bulunurlar.
Ün Dergisi: Hikmet Turhan Dağlıoğlu(Türkiye Ve Isparta Halılarında Acemler)1944 121-122- 2. Cild Prof. Dr. Neşet Çağatay: Selçuk Üniversitesi Profesörlük tezi.
Altın Madalyalar Ispartalılara Neden Verilir?
Isparta Belediye Başkanı (2024) Şükrü Başdeğirmen’ in büyük büyük dedesi olan Isparta sancak un ağası İbrahim Eyüp ağaya II. Abdülhamid Han tarafından gönderilen altın madalyanın verilme nedenine gelince…
Isparta sokaklarının kışın çamurlu, su birikintileriyle dolu olması nedeniyle halkın mescitlere geceleyin gidememekteler. Teravih ve yatsı namazlarına gitmek isteyen cemaat
Çamurlara batmaktadır. Bundan dolayı Hamidabad (Isparta) Un ve Zahire ağası İbrahim Eyüp (Başdeğirmen) Ağa çok sayıda bronz zarflı (Rüzgâr korumalı, kapaklı) kandillerden yapılması için Konya’ya siparişte bulunur. Ahşap sehpalar yaptırıp Isparta sokaklarına dağıtılır. Kandillere zarar vereceklere uygulanacak cezalar tellallar marifetiyle Isparta Mutasarrıflığınca Sokak ve mahallelere duyuruda bulunulur. 1881’lerde kandiller yakılır.
Bu yıllarda Isparta sokaklarının hassas yerlerine takılan kandillerin cam haznelerinden süzülen ışıklar camilere, evlere oturma ziyaretinde bulunanlara yol göstermiştir.
***
Isparta’nın uzun gecelerinde sokaklara aydınlık veren kandillere dökülen Balina yağları Alanya limanından Hacılarlı Yörük devecilerin marifetiyle getirilirdi.1885’ lerden 1914’ lere kadar aksatılmadan sürdürülen bir halk hizmettir.
Kandillere erken saatlerde yağlar yüklenir, kandiller söndürülür. Acem (Ermeni) kandil bakıcılarının gündelikleri yine Un Ağası (Başdeğirmen) Eyüp Ağa tarafından ödenir.
Balina yağları uzun yelkenlilerle Fas, Tunus bölgelerinde yer alan Osmanlı Bezirgân tüccarları satın alırlar. Alanya limanına Faslı balıkçılarca yakalanan balinaların sırtlarından kesilmiş blok yağlar bez torbalarla Osmanlı limanlarına getirilir. Alanya limanına katır, deve Katarları bulunan hac ve ticari kervanlara sahip Hacılarlı Yörüklerince Isparta sancağına taşınırdı.
Blok halinde balina sırtlarından kesilmiş etle karışık yap blokları Dere Mahallesi Bezirgân Zambaklı bölgesinde yine Acem (Ermeni) işçilerce kazanlarda eritilir. Kandil yağı haline getirilerek toprak bardaklara, deri tulumlarına aktarılır. Eşek ve katırlara yüklenen yağ tulumları sokak kandillerine aktarılır. Önceden belirlenmiş gariban ailelerin kandillerinde kullanılmak üzere halka dağıtım yapılırdı.
Zambak bitkisi yağ kokusunu toplayıp emdiği için 1855 lerden itibaren Balina yağı bloklarının eritildiği Bezirgân Deresi sırtlarının arkasına, sulak bölgeye yüzlerce zambak dikilmiştir. Bu alanın adı tapu kayıtlarına da giren Zambaklı Vadisi olarak bilinir. Eritilen Balina yağ bloklarının Dere, Doğancı, Yenice, mahallelerine kokusu gelmemesi için Acem yağcılar (Ermeni) esintisiz gün tercih ederlerdi.
Ayrıca katır sırtlarına yüklenilen deriden (tulum) kaplara da konularak yine Isparta Acem Ermeni işçilerince Isparta sokaklarında yağcılarla birlikte kandillere takviye yapılırken Acem şiveli kandil yağcıları İslami ilahiler söyleyip Isparta mahalle ve sokaklarında yepyeni bir kültüre canlılık katarlardı.
Isparta da 1860’ lardan 1915’ lere Akan Bir Halk Dayanışması Vardı
Organize işleri Başağa Eyüp (Başdeğirmen) ile yardımcıları yürütür. Aynı zamanda yevmiyeli Isparta halkından Acem Ermeni’si işçiler Isparta mescitlerinde, Buk’ a‘ ya (sohbet yeri) Mevlevihane’ ye, bazı medreselere, kilise kandillerine yağ dolumunda bulunurlar.
Düzenli zarf (rüzgâr) korumalı kandiller Isparta sokaklarında yer alınca cami ve kilise önlerinde aydınlatma amaçlı çıra, mum ve meşale yakımına son verilir. Isparta karanlık gecelerinde insanlarımız ellerinde çıra, mum yerine ellerde sallanan zarf (korumalı) kandiller yer almaya başlar. Beyşehirli ustalar zaman zaman Isparta hanlarının uygun yerlerinde ellerde taşınan zarflı yağ fenerleri, kandiller imal ederek halka satışta bulunurlardı.
Kandil ustalığını ele alan Isparta Acem Ermenileri olur. Filbasoğlu Harton, Simyon Matyos oğulları adlı ustalar Isparta da 1917’lere kadar yağ kandili yapımı ustalığında bulunurlar.
2024’ lerin Isparta Belediye Başkanlığına da damgasını vuran Dere-Yenice mahalleli Başdeğirmenler’ in halkımıza olan hizmetlerini tarihimizin her döneminde de görmek mümkündür. Vilayet (Valilik notlarında) salnamelerinde isimleri sık sık geçmektedir.
İşin ilginç tarafı Ispartalı Başdeğirmen sülalesinin sokak kandil aydınlatmasında gösterdikleri gayretler Osmanlı makamlarınca ödüllendirilmiş. Hatta KANDİL hizmeti ödülünü verilesi emrini veren II: Abülahmid Han bu ödülün 1885’in Ramazan ayının bitiminde Kadir gecesi kandil günü verilmesi talimatında bulunur.
***
Dini-Tarihi Adlandırmada Ispartalıların Emeği Var
Ispartalı Başdeğirmenlerin Sokak, mescit aydınlatmasında organize hizmetleri nedeniyle altın madalya ile ödüllendirme mükâfat yazıları Padişah II. Abdülhamid Han tarafından yazılmış.
İlk defa kutsal aylarda ibadet için mescitlere giden cemaatin yollarını aydınlatan kandillerin iyilikseverlik vasfından dolayı kutsal günlerin ismi II: Abdülhamid Han ‘ın bu vesile ile KANDİL ismi kutsal günlerin, gecelerin ismi olarak nitelendirilmeye başlanmış. İslam ülkelerinde kandil adlandırılmasının isim babası olarak PADİŞAH ıı: Abdülhamid Han ve sebep olan da Ispartalı Başdeğirmenler ile diğer beş ödül alan ailelerdir.
Biliyorsunuz: Mevlid, Regaip, Mi‘ rac, Berat ve Kadir geceleri için “kandil” sözcüğü kullanılmakta. Osmanlı Sultanı II. Selim Han (1574) dan 1885’ lerden II: Abdülhamid Han dönemine kadar kutsal geceler için halkın günlük yaşamında “Kandil ” sözcüğü az kullanılırdı.
1885’lerde Sultan II: Abdülhamid Han beş altın madalya ödülünü Isparta sancağına gönderir. Sultan’ın madalyalar için Isparta halkına yazdıkları mesajda ödüllerin Kadir Gecesi (Kandil günü) verilmesini ister. Böylece kutsal geceler için Osmanlı topraklarında yaşayan insanlar söz konusu kutsal gecelerimiz için “kandil” adlandırmasını kullanmaya başlanır.
i Isparta Belediye Başkanı (2024) Şükrü Başdeğirmen’ in 1885’tarihlerindeki büyük büyük dedesine verilen ödülle birlikte beş Ispartalı insanımız Dini-tarihi bir isme de imza atarlar.
1885’lerden sonra II: Abdülhamid Han’ın adlandırmasıyla söz konusu kutsal günlerimizin ortak ismi “kandil” olarak kalmıştır.
İslam âlemine örnek olarak; “Kandil” isminin kalıcı olmasına beş Ispartalı vesile olmuştur. Profesörü M. Fuad Köprülü desteğiyle Ispartalı Dinler Tarihi Hocası Prof. Dr. Neşet Çağatay (1943) “Tarihin İçinden Gelen Isparta: Bayram AYGÜN / Isparta 2024”
