Saygıdeğer okuyucular, araştırma yazılarımda kanıt, belgelere bağlı kalmayı yeğledim. Yazılarımdaki istendiğinde gerçekleri ispat etmeye her hazırım. Şahsımın tutumu diğer yazar dostlardan farklılık yaratan konulara el atmamdır. Yazı kaynaklarımı yerli tarihçilerden almak yerine yabancı gezgin ve tarihçilerden almayı uygun buldum.
İlginç bulduğum tarihi konuları sizlerce okunur hale getirmek amacım oldu. Bu anlamda araştırmalarıma kaynak sağlayan Osmanlı Isparta’sının torunlarından yazar-Tarihçi, akademisyen Stavros P. Kaplanoğlu’na çok teşekkür ederim. Aşağıdaki makalemin ana kaynağı saygıdeğer tanışık dostum Stavros Bey ile son Isparta Mevlevi Dedesi Ali Dede (Aksu) efendinin kaleme aldığı notlardır.
Isparta’mızla ilgili tamamen barışık ve saygıya dayanan tarihçi, akademisyen, Osmanlı’ nın Ispartalı torunu Stavros P. Kaplanoğlu’nu Isparta’mızla ilgili yayınları çoktur.
Bundan dolayı teşekkür anlamında Belediye Başkanı’mız Şükrü Başdeğirmen kendisini 31 Mayıs 1-2 Haziran tarihleri arasında yapılacak Isparta Uluslararası Gül Festivaline davet eder. Kendileri bir tedavi sürecinden dolayı (Selanik) gelemeyeceğini, teşekkür ve özür mektubunu Sayın Başkan Başdeğirmen’ e iletir. .İleriki yazılarımda teşekkür mektubunu Başkan Bey’imizin hoş görüsüyle yayınlamak istiyorum.
1923’e kadar Isparta Metropolitliği yani bölge ( Isparta-Burdur Antalya, Dide, Likya) Ortodoks Başpapazlık merkezi Isparta’dadır. 1893-1906 ve 1912-1923 yıllarında Isparta merkez olmak üzere birinci adı: George Gerasimos Tantalides veya yediden yetmişe Ispartalıların” Yararlı Papa” adı verdikleri Baş Papaz’ ın gizli oruç tutup İslami namaz kıldığı Ispartalılarca bilinir.
Oturduğu Metropolitlik kilise Emre mahallesinde yıkılmış. Ama kilisenin yeraltı kısmı Emre 3836 sokakta halen sağlam olup yeraltı kilisesinin üzerinde de yıkıntı halinde Metropolitlik evi ayakta durmakta. Pisidia ya da Küçük Antakya (Yalvaç dâhil) Isparta bölgesinde Başpapazlık merkezinin olmasının nedeni ise: Hristiyanlığın Ortodoksluk cemaatinin Yalvaç, Burdur, Uluborlu, Isparta ‘da Aziz Pavlos (M.S 47)’den 1923’e kadar bölgede yaşamış olmasıdır.
1923’te Büyük Atatürk’ümüzün Cumhuriyeti kurduktan sonra Isparta, Burdur Gayrimüslimleri Yunanistan’a göç eder. Başpapazlık sonlanır. Isparta da Hristiyan ve Müslüman cemaatlerce çok sevilen, yardımsever Başpapaz Rodos ve Yanya’ya atanır. Ispartalıların “Gâvur Hamamı” adı verilen hamın yapılmasında öncülük etmiş. Ali Dede efendinin notlarında Başpapaz Gerasimos Tantalidis parlak, birleştirici bir kişiliğe sahip olduğu halkça bilinir.
"Uysal, soğukkanlı, yumuşak huylu, hayırsever, ileri görüşlü, yaratıcı ve dini işlerin önemli bir yeniden düzenleyicisi olarak Ortodokslarca ve Müslümanlarca çokça tutulan birisidir.
Başpapaz Gerasimos Müslüman ve Gayrimüslimlere ait yeni eğitim anlayışlı okulların tüzük ve yönetmeliklerini hazırlamasıyla Isparta da Müslüman cemaatinin sevgisini kazanır.
Görev süresi Isparta da uzun sürer. Hem kiliselerin onarımı hem camilerin elden geçirilmesi konusunda belki dünyada ilkini yaşatır.
1908 -1914’ e kadar Isparta Belediye başkanı olan Arap Zade Mehmet Efendi ile “Yararlı Papa” efendi, birlikte Isparta da büyük işler başarmışlar. Isparta’nın her mahallesinde birer zahire deposu ve yanında da mevsimlik sebze, meyve deposu açmışlar. Mahallenin garibanlarına bu depolardan un, buğday, sebze, meyve desteğinde bulunulmuş. Müslüman ve Gayrimüslim insanların birlikte huzurlu ve mutlu olmaları düşünülmüş. Parasal destek ise Isparta Ticaret meclisinde varlıklı insanlardan destek alınır.
Isparta, Vourduri (Burdur) de her derecedeki okulların yaz tatillerinde mahalle insanlarına Acem Ermeni’si, Rum, Türk ayrımı yapılmadan birlikte yeni usulde yerleştirilmeye çalışılan hukuk sistemi ve hukuk bilgileri verilen kurs merkezlerinin açılmasını sağlarlar. Emre mahalleli Rum Eczacı Yarasmos Efendi' den gönüllü Müslüman gençlere eczacılık kursları verilir. Yeni tıp tedavi anlayışına göre ilaç tedavisiyle (söz yerinde ise) “Kocakarı İlaçları” na karşı savaş açılır. İlk defa “Yararlı Papa” ve Müslim Belediye Başkanı, dönemlerin Mutasarrıf valileri birlikte uyumlu çalışırlar.
İlk defa Isparta, Burdur’da tüm çocuklara Çiçek aşısı yapılarak çocukların daha sağlıklı gelişimleri sağlanır. Hani derler ya: (Yine söz yerinde ise): ”G…. İyisi!” sözü boşuna söylenmemiş. ”Yararlı Papa” nın Isparta’mızda görev yaptığı 19 yıllık Ispartalıların bu dönemlerde sosyal yaşamlarına ait, gün yüzüne çıkmamış Osmanlıca Türkçe yazdığı eserin bir kopyası şahsıma gönderildi. Akademisyen Tarihçi saygıdeğer Stavros P. Kaplanoğlu’ na çok teşekkür ederim. İlerde eserden bölümleri yayınlayacağım.
Araştırma: Bayram AYGUN/2024 Isparta
