Isparta Pisidia bölgesinin ilk yerleşim yerlerinden Uluborlu ilçemiz tarihi süreçte on bir uygarlığı bünyesinde yaşatmış. Mineralli suyu, Kapı dağından süzülen bol oksijeniyle Isparta’mızın seçkin yerleşim yerlerindendir.
1910 ‘un Nisan ayında Isparta Mutasarrıf valiliğine okuma yazması olmayan bir vali atanır. Isparta’nın yeni Mutasarrıf Valisi Yeni Behçet Beydir. Sancak (İl) valiliğini omuzlayamayacak bir durumu vardır. Paşa kardeşinin torpili ile (Hüseyin Paşa) buralara yükselmiş. Yeteneksiz birinin Isparta’mıza atanmış olmasının acı haberi Osmanlı idaresinde bulunan Libya’ dan gelir.
Libya- Trablusgarp ve Bingazi' de nüfus memurluklarında bulunmuş. Oradan Isparta sancağına torpilli atanmıştır. Çat-pat okuma yazması haliyle idare edilmiştir. 1912 de Bingazi Belediye Başkanından, Isparta Belediye Başkanı Arapzade' ye gelen mektupta Mutasarrıf Vali Behçet beyin durumu anlaşılmıştı. Isparta Belediye Başkanı (1912’lerin Isparta Belediye Başkanı Arapzade’ nın torunları aramızdadır.)
*** Mutasarrıf Isparta Valisi Behçet Bey görevli olduğu Libya’dan bir çift yanında maymun getirir. Ispartalılar kendisine “Maymuncu Vali” yakıştırmasını yaparlar. Maymunlarını yanından eksik etmez. Atının heybesinin bir gözünde birisi diğerinde de diğer maymunu her daim Vali beyin yanındalardır. Maymunlarına selam vermeyen Ispartalılar zaman zaman cezalandırılırlar. Camiye geldiğinde bahçesine kadar getirdiği maymunlarını yine bir koruma jandarma refakat ederdi.
Üç yıl içinde Isparta da pek kayda değer hizmeti olmamış. Bu durumunu eleştiren hukukçu, Isparta’nın saygın ailelerinden olan Süldürzade Nadir Bey’le hep tartışmış.
Çok defa Isparta’nın varlıklı Rum tüccarlarından karşılıksız paralar alır, pek borcunu ödemez. Vali konağına hafta sonlarında bir kaç Rum, Acem genciyle Bingazı’ de öğrendiği “tespih saklama” oyunu oynar, onlarla şarap içer, kafayı bulunca da atına atlar, bir süre sokaklarda dolaşır. Kendisine refakat eden koruma jandarmalara seslenir: -“Ben Libya’ dayım.” Diyerek jandarma erlerine söylediğini tekrar ettirirdi.
Görevli olarak dolaştığı Isparta Cadde ve sokaklarında maymunlarını görmek isteyen mahalle çocuklarından maymunlarına taş atmamalarını söyler. Yine de maymunlarına sataşan mahalle çocuklarının babalarını valiliğe çağırtıp haksız yere babalarına gün boyunca valilik bahçesinde çalışma cezası verirdi. Mutasarrıf Valinin yüzlerce kendine yakışmayan davranışlarını saymakla bitiremeyiz.
*** Uluborlu’ da 1912’ nin Haziran ayında bilinmeyen bir yangın olur. Yangından Isparta Konuşulan Tarih Yazarı Böcüzade Süleyman Sami, Günümüz araştırmacı, Osmanlı’ nın Isparta’sındaki Rum torunlarından, tanışık olduğumuz Stavros bizleri aydınlatır. Uluborlu yangınında zarar-ziyan üç milyonu kuruşu bulur. Uluborlu’nun üçte biri yanmıştır. 100' den fazla evle, Sultan Alaattin ve Ahi Bahattin camileri, bir mescit, iki medrese, Uluborlu Müslümanlarına, Rum esnaf, tüccarlarına ait 186 dükkân yanmıştır
Vali Behçet Bey, Uluborlu halkına: Ne geçmiş olsun demiştir ne de yardım elini uzatmıştır. Tamamen ilgisiz kalmış. Uluborlu halkı çok güçlükler içinde kalmış. Bunun üzerine yardım teşkilatı kurmak isteyen Isparta Osmanlı Vakıf ve Medreselerin teşebbüslerine yasak getiren Vali Behçet Isparta halkınca istenmeyen birisi olmuştur.
Isparta Kadı yardımcısı Şerif Efendi Vali Behçet’ i uyarmasına karşın hiçbir ilerleme sağlanmaz. Hatta Kadı yardımcısına. “Kapı dağına karşı Uluborlu halkı hata etmiştir de o yangın öyle olmuştur. Kapı dağı Ruh dağıdır. Uluborlu halkı bin yıldan fazla kapı dağı için bela –kaza gelmemesi için her yıl aş döker, adına güreş müsabakaları yapılırdı. 1907’den 2011!e kadar bunlar nedense yapılmamıştı. Bundan dolayı dağ öfkelenip rüzgârını Uluborlu ev ve dükkânlarının üzerine üfürmüş” diyerek valiye yakışmayan sözler söylemesi ile de daha fazla halkın nefretini kazanmıştı!
Bu durumu çok üzülen ve Isparta da birlik, beraberlik içinde iyi- kötü zamanlarda beraber olan Rum, Acem(Ermeni) Müslüman cemaatleri çare aramaya başlarlar.
*** Ancak Vali Uluborlu yangınından etkilenen halk için hiçbir şekilde yardım organizesine Müslüman kuruluşların girmesine izin vermiyordu. Isparta‘ nın varlıklı ve nüfuzlu Rum, Acem (Ermeni) insanları daha fazla duramazlar.
Vali Behçet Bey Ispartalı Rum, Ermeni cemaatlerinin Uluborlu yangınından etkileneler için yardım toplama davranışlarını engelleyemez. Çünkü Vali Behçet Rum, Ermeni varlıklı ailelerden karşılıksız para alıyor, kendi kişisel harcamaları için kullanıyordu. Bu durumu bilen Vali: Şayet söz konusu Uluborlu yangını için Rum, Ermeni cemaatinden yardım toplayanlara engel olursam, onlarda beni Saltanat Merkezi’ ne (İstanbul’ a) karşılıksız para lamamdan dolayı şikâyette bulunurlar” diye düşünür.
Vali Behçet Müslüman cemaatinin Uluborlu yangını için yardım etmelerini engellerken; Rum ve Ermeni cemaatinin yardım toplamalarına engel getirmez. Isparta Ticaret Meclisi yöneticilerinden Orhamoğlu Andon Güllü İstefan oğlu Estati birlikte Ticaret Borsa kâtibi Nikos oğlu Aktin’i (Kendisine Avrupa’dan Ticaret Borsası daktilo getirtmiştir) görevlendirilir. Artın Efendi daktilosunu alıp iki Ticaret Borsası görevlisiyle birlikte Isparta’nın Gayrimüslim Ermeniyân, Emre, Temel, İğneci (Kurtuluş) Çayboyu, Çavuş mahallerine üç, dört gün dolaşırlar. Binek ve sağım hayvanları, koyun, keçi veya ev dokumacı işiyle uğraşanlar dokuma ürünlerini diğer zahire, keçi kılı, yünü hayvan derisi türünden yardımlar yapılır. Mahallelerine gelen komisyonuna vererek daktilo kaydıyla kayıt yaptırarak Uluborlu yangını mağdurlarına yardım eli uzatılmıştır.
*** Tarih 1912’ nin üçüncü ayını gösterdiğinde Vali Behçet’in adı Isparta’yı dolandıran dolandırıcı Hacı Lodr (Mehmed adlı üçkâğıtçı)ile birlikte yolsuzluğa adı karışır. Ispartalı Rum ve Ermeni gül, halı, Kitre Geven Otu dış satımcısı ve tüccarlar dolandırılmıştır. Isparta Mutasarrıf Valisi Behçet Beyin adı karıştığı için Niğde sancağına sürgün tayini çıkar. Soruşturma sonuçlanınca suçlu bulunan Vali Behçet Bey valilikten el çektirilir.
Yerine Isparta Mutasarrıf valiliğine Afyon valisi Şevket Bey atanır. Isparta halkı bir daha derin bir nefes alır. 1913’te Yeni Mutasarrıf Vali görevine başlar. Mülkiye mezunudur. İzmir'de öğretmenlik yapmıştır. Kendisi iş bilir, doğru, dürüst ve ağırbaşlı bir devlet adamıdır. Çevresine dalkavukları yanaştırmamış. Ciddiyetle, tarafsızlıkla ve titiz bir devlet adamı olmuştur.
Araştırma Bayram AYGÜN/ Emekli Öğret-Köşe Yazarı 2024-Isparta Benzerlik yok mu?
Yeni Vali Şevket Bey Uluborlu yangınından etkilenenlere Osmanlı devleti adına gerekeni yapar, yardım eder.
Tıpkı bugünlerde olduğu gibi Yüzüncü yıl Sosyal belediyecilik anlayışını sürdüren Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen son beş yılda evi yanan veya selden ya da yoksulluktan harap olan ailelere evlerini yaptı.1913’lerin Isparta Sancak Valisi Şevket beyin Uluborlu yangını için yaptıklarına benziyor.
Son olarak 21.02.2024’te arka arkaya evleri yanan Gelendost Yenice köylülerinin imdadına yetişen Başkan Başdeğirmen’ e köylüler selam ve minnettarlıklarını gönderiyorlar. Aynı gün evleri tamamen yanan Hakkı Yılmaz ve Saadet Özyiğit atlı vatandaşlarımızın evlerini “Yüzyıl Sosyal Belediyeciliği” gereği Isparta Belediye başkanı Şükrü Başdeğirmen şahsıma verdikleri demeçte: “Söz konusu tarihte evleri yanan Yenice köylü hemşerilerimin yanan evlerini yapmak için sıraya koyduk. Muhtemelen seçimlerden sonraya sıra gelecektir” dediler.
Allah Başkan Başdeğirmen’ den ve Isparta Belediye çalışanlarından razı olsun inşallah! Bayram AYGÜN/ 2024 Mart-Isparta
