Isparta’nın ilk hükümet konağı, Kutlubey mahallesinde, askeri kışlanın karşısında bulunan bodrum katı ahır ve odunluk olarak kullanılan ve iki katta 28 odası ve bir mescidi bulunan ahşap bir binaydı ve konak harap olup kullanılamaz hale gelmesi nedeniyle 1827 yılında tekrardan inşa edilmiştir. Bu yapı 1914 depremi ve sonrasında zarar gördüğü için 1939 yılında ve günümüze ulaşan Valilik Binası yapılmıştır.
Hükümet konağı civarında askeri kışla ve harap olmuş 400 kişilik hapishane bulunmaktaydı. Bunun yanında H.1284/ 1827–1828 yılında Isparta’da her türlü ihtiyacı karşılayabilecek, üçü tren biri kara olmak üzere haftada dört defa posta hizmetinin verildiği bir postane açılmıştır. İdari teşkilatında bir müdür, beş telgraf muharebe memuru, bir posta paket memuru, iki telefon ve hat memuru ve üç posta telgraf tevzi memurundan oluşan Isparta Posta teşkilatı günümüze ulaşamayan yapıdır.
Tahmini bugünkü Kutlubey Camii’nden İl Kültür Müdürlüğüne giden yolda bulunduğu düşünülmektedir. Yapı iki katlı bir düzenlemeye sahip olup, giriş kısmı iki yana açılan altı basamaklı merdivenden sağlanmaktadır. Üçgen çıkma tarzında bir alınlığa sahip giriş; iki ahşap sütunla taşınmaktadır. Alt kat pencereleri basık kemerli, üst kat pencereleri yuvarlak kemerli olarak düzenlenmiştir. Yapı, köşebentlerle hareketlendirilmiştir. Çatı; alaturka kiremitle örtülü piramidal düzenlemeye sahiptir. Yapı inşa malzemesi köfke taştır.
Günümüze ulaşamayan diğer bir yapı da Ziraat Bankası Isparta şubesi binasıdır. Yapım tarihi hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Yapı fevkani kuruluşlu, iki katlı bir yapıdır. Alt kat köfke taşla inşa edilirken, üst katta ahşap kullanımı bulunmaktadır. Alt kat pencereleri basık kemer, üst kat pencereleri ise düz pencere olarak düzenlenmiştir. Giriş cephesinde ahşap sütun ve silme kullanımı ile cephe hareketlendirilmiştir. Çatı; alaturka kiremitle örtülü, piramidal düzenlemeye sahiptir.
Isparta’nın eski mebusu olan Böcüzade Süleyman Sami,1908 yılında Isparta merkezinde 15 cami, 44 mescit, 1 mevlevihane, 5 tekke, 1 yetimhane, 10 medrese, 1 kitaplık, 10 kilise, 41 okul, 6 hamam, 9 han, 3 şadırvan, 1 bedesten, 370 çeşme, 600 dükkan, 1 tabakhane, 6 kiremithane, 40’dan fazla İmbikhane, 5 halıhane, 1 hastane,1 eczane bulunduğundan bahsetmektedir. Ayrıca Mehdi oğlu Medresesi (1689), Hasan Efendi Medresesi (1738), Müftü Efendi Medresesi (1746), Harabizade Medresesi (1783), Şakirzade Medresesi (1793) hakkında tarihi bilgiler vermiş, günümüze ulaşamayan bu yapılar hakkında mimari detay kısmına değinmemiştir.
Isparta merkezinde bulunan ancak günümüze ulaşamayan, varlığını Osmanlı arşiv belgeleri ve şer’iyye sicillerinden öğrendiğimiz Hoca Pir Ahmed Muallimhanesi, Hacı Elfi Mahallesi Şeyh Muallimhanesi, Hacı Veys Mektebi, Hüseyin Efendi Medresesi’nden bahsedilmektedir. Yine il merkezinde bir tane orta mektep ve altı tane ilk mektep olmak üzere yedi adet okulun bulunduğu belgelerde yazmaktadır.
Tarihinde yapılan tek katlı İnas Rüşdiyesi (Kız Ortaokulu), Firdevs Bey Camii yakınlarında bulunduğu söylenen Celali ve Yunusoğlu mektebi (Resim 6) adı bilinen fakat hakkında herhangi bir bilgiye ulaşamadığımız yapılardır. Ancak günümüze orta mektep olarak adlandırılan günümüzde İl Milli Eğitim Müdürlüğü binası olarak kullanılırken, yine bu mekteplerden iki tanesi günümüzde Cumhuriyet İlkokulu ve Cumhuriyet Ortaokulu olarak hizmet vermektedir. Bu okullardan diğer bölümde bahsedeceğiz. Dört adet okul günümüze ulaşamamıştır. Isparta’da ilk hastane Guraba Hastanesi adıyla 1900 yılında Mutasarruf Hüsnü Bey tarafından şimdiki belediye binasının batısındaki Piri Efendi Mezarlığı’nın altındaki yere yapılmıştır ve 1914 depreminde hastane tamamen yıkılmıştır. 1921’de Hükümet Konağı binası 500 yataklı Hilal-i Ahmer Hastanesine dönüştürülüp, 1922’de de Memleket Hastanesi inşa edilmiştir.
Haber/Özge Çelik
