Güzellik salonu işletmeciliği yapan evli bir çiftin, kısa sürede ülke genelinde 46 şube açıp birbirlerine uçak hediye etme seviyesine erişen lüks yaşamları, MASAK’ın (Mali Suçları Araştırma Kurulu) radarına takılmalarına sebep oldu. Kurul tarafından hazırlanan rapor doğrultusunda, çift hakkındaki adli süreç “kara para aklama” suçlamasıyla ilerliyor. Benzer şüpheli davranışlardan hareketle, özellikle sosyal medya fenomeni olarak bilinen birçok isme yönelik soruşturmalar da sürmekte.
“KARA PARA AKLAMAK” NE DEMEK?
1920’li yıllarda ABD’de suç örgütü lideri olan Al Capone’un bir yöntemi sonucu kara para aklama terimi ilk kez kullanılmıştır. Buna göre Al Capone, kara paraya yasal olduğu görünümü vermek için, yalnızca nakit ödemeyle çalışan çamaşırhane zincirlerinden yararlanmış ve suçtan elde ettiği geliri çamaşırhanelerden elde ettiği yasal kazanca, dikkat çekmeyecek ölçüde eklemiştir. Dolayısıyla, yasa dışı gelirini, yasal gelirinin içine karıştırarak takip edilemez hâle getirmiş, vergisi dahi ödenmiş şekilde sisteme sokmuştur.
Benzer yöntemler günümüzde de kullanılmaktadır: Şirket, kasasına giren kara para sayesinde çok kâr elde ediyormuş gibi görünür. Aklayıcılar, ellerindeki paranın kaynağının yasal olduğunu göstermek için şirket sanki çok satış yapmış veya hizmet sunmuş gibi sahte faturalar keserler, ve gerçekte mevcut olmayan kâr için (aklamaya çalıştıkları kara para için) vergi ödeyerek kara parayı sisteme sokmuş olurlar.
AKLAMA SÜRECİ
Aklama sürecini kavramak için konu, “öncül suç” ve “suç geliri” kavramları ile birlikte değerlendirilmelidir. Genel olarak aklamadan bahsedebilmek için;
- Bir suç işlenmiş (öncül suç: uyuşturucu ticareti, insan kaçakçılığı…) ,
- Bu suç sonucunda herhangi bir ekonomik değer elde edilmiş (suç geliri),
- Bu ekonomik değerleri yasadışı nitelikten çıkarıp bunlara yasal görünüm kazandırmaya yönelik fiillerin işlenmiş olması
gerekmektedir.
Diğer bir deyişle, kanun dışı yollardan kazanılan gelirin kimliğinin değiştirilerek, yasal şekilde kazanılmış gibi ekonomik sisteme sokulması, kara para aklamadır.
AKLAMA AŞAMALARI
1. Yerleştirme Aşaması: Çamaşırlar Makineye Atılır
Suçtan kazanılan nakit paranın görünürlüğü daha az olan farklı bir mal varlığı değerine çevrilmesi ya da yurt dışına nakledilmesi yoluyla sistem içine sokulmasıdır.
Gelirin finansal sisteme nakit olarak ilk girişinde, bankalarca nakit bildirimi ya da şüpheli işlem bildirimine konu olması sebebiyle, bu aşama aklayıcılar için en zor olanıdır.
Bu aşamada, döviz bürolarından döviz almak, hisse senedi almak, mücevher çok değerli sanat tabloları almak gibi işlemler de yapılabilmektedir.
Suç gelirleri, finans sistemine bir kez sokulduktan sonra banka ve diğer finans kurumları arasında rahatça aktarılabilir, çünkü kabul eden banka, gönderen bankanın gereken denetimleri yaptığına itimat edecek ve aksi yönde açık belirtiler olmadığı müddetçe yasa dışı bir işlem olduğundan şüphelenmeyecektir.
2. Ayrıştırma Aşaması: Çamaşırlar Makinede Yıkanır
Bu aşamada paranın yasadışı kaynağından nedensel olarak uzaklaştırılması için sıklık, karmaşıklık ve hacim açısından yasal işlemlere benzeyen bir dizi mali işlem yapılmaktadır. Böylece denetim mekanizması aşılmaya çalışılmaktadır.
Bu aşama karışık bir bankacılık bürokrasisi gerektirmektedir. Küçük tutarlara bölünen para bankacılık sistemine girdikten sonra bankadan bankaya, ülkeden ülkeye aktarılmaya başlar. Kuşku uyandırmamak için her birinde kısa sürelerle tutulur.
Aklayıcının amacı, parayı kaynağından olabildiğince karmaşık yollarla uzaklaştırarak, izinin sürülmesini imkânsız hâle getirmektir.
3. Bütünleştirme Aşaması: Çamaşırlar Temizlenmiş Hâlde Makineden Çıkarılıp, Temiz Çamaşırlarla Aynı Dolaba Konularak Kullanıma Hazır Hâle Gelir
Paranın evine döndüğü aşamadır. Suç geliri yasal kılıfı hazır bir şekilde ülkenin mali sistemine entegre edilir. Bu aşamada aklanan para normal bir finansal veya ticari bir işlemden elde edilmiş izlenimi verilerek illegal kaynağından uzaklaştırılmış durumdadır.
HANGİ İŞLEMLER “ŞÜPHELİ” KABUL EDİLİR?
Bankalar ve diğer finans kurumları aracılığıyla yapılan bir işlemin, aklama suçuyla ilişkili olduğuna dair şüphe bulunması durumunda ilgili finans kurumu, MASAK’a bildirim yapmakla yükümlüdür.
Uygulamada, kişinin gerçekleştirdiği önceki işlemlerle büyük oranda farklı hesap hareketleri, kişinin mevcut mal varlığı ile yaptığı işlemler arasındaki orantısızlık ya da karmaşık birçok işleme sıklıkla başvurulması gibi durumlarda şüpheli işlemden bahsedilebilir.
ÖNGÖRÜLEN CEZA VE YAPTIRIMLAR
Kara para aklama fiili, TCK 282’de “Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerlerini Aklama” başlığı altında düzenlenmiştir.
Alt sınırı 6 ay veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan elde edilen malvarlığı değerini aklamak, 3 YILDAN 7 YILA kadar hapis ve 20.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.
Temel ceza tayini sonucunda aklama suçunun failine en az 100,00 TL ve en çok 2.000.000,00 TL adli para cezası verilebilecektir.
Eğer kara para aklama fiili, bir örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenmişse, verilen ceza 1 kat artırılır.
TCK’nın 55. maddesine göre; suçun işlenmesi ile elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatler ile bunların değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan ekonomik kazançlar müsadere edilir. Dolayısıyla, aklama suçunun işlenilmesinde kullanılan ve suçtan meydana gelen eşyalar ile muadil değerlere devlet tarafından el konulur.
KARA PARA AKLAMAK NEDEN SUÇ?
TCK’nın benimsediği görüşe göre, suç işlemek bir gelir kapısı olamaz. Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin, yasal görüntü verilerek ekonomik sisteme sokulması; suç işlemenin kolay kazanç kapısı hâline gelmesine neden olmakta, dolayısıyla bir anlamda suç işlemeyi cazip hâle getirmektedir.
Bu suçun cezalandırılması ile, akladıkları kara parayla ekonomik güçlerini artıracak olan suç örgütlerinin, ekonomik güçlerinden yoksun bırakılarak yeni suçları işlemelerinin önüne geçilir. Bilhassa uyuşturucu, silah ve insan kaçakçılığı gibi suçlardan kazanılan paralar çok büyük meblağlara ulaşabilmektedir.
Para talebinin öngörülemezliği; döviz, menkul kıymet ve gayrimenkul piyasasında istikrarsızlık ve gelir dağılımında bozulma gibi birçok iktisadi problem de, kara para aklama suçunun yaygınlaşmasının ekonomik sonuçları arasındadır. 16.12.2023
Av. Onur TANIK
Kaynakça:
1. Mustafa Şevik, Suçtan Elde Edilen Malvarlığı Değerlerini Aklama Suçunun Analizi (TCK 282. Mad.), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, İstanbul, 2005.
2. Canca, Çağrı (2018), Karapara Aklama ve Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerlerini Aklama Suçu, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
