1923’te Lozan anlaşmasına eklenen bir geçici madde ile Yeni Türkiye Cumhuriyeti topraklarındaki Müslüman olmayan Gayrimüslimlerin ülke dışına göç etmeleri kararı çıkar.
Isparta’dan ( Isparta merkez, Gönen, Barla, Uluborlu, Eğirdir Nis, Gelendost Avşar’dan, Bedre’den ve Ada’da dan) 534 Ortodoks Rum ailesi Yunanistan’a göç eder. Yaşlı ve kimsesiz Rumlarla Müslümanlığı seçen 16 aile Isparta da kalır. Bunların bir bölümü sonraları İzmir’e göç ederler. Burdur ilimizde de aynı durum söz konusudur.
Isparta Rumlarından Turan mahalleli Ülkeroğulları sülalesinden aile de göç eder. Şimdi Yunanistan’da Gazeteci ve Tarihçi Isparta Rum’u Yazar Stavros P. Kaplanoğlu da diğer yakınları ile birlikte 12 yaşında Yunanistan Kozani (Eski Osmanlı şehri) ‘ye gider.
Geçen hafta Yazar Stavros Bey’den tarihi belge sayılabilecek bir elektronik mektup aldım. Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen 31 Mayıs,1-2haziran tarihlerinde Isparta da yapılacak Uluslararası Gül Festivali’ ne davet etmişler. Ancak sağlık nedeniyle tedavide olan Yazar Stavros Bey’in seyahatine doktoru izin vermez. Gezi sonraya kalır. Nazik davetinden dolayı Başkan Başdeğirmen’ e teşekkür mektubu gönderen ödüllü yazar Stavros bey şaksıma da geçen hafta bir belgesel nitelikli mektup gönderir.
Hem teşekkür hem tarihi Isparta gülcülüğünü ele alan belgesel mektubundan özet vermeden önce bir dikkat edici konuyu düzeltmek istiyorum.
Isparta da gülcülük Gülcü İsmail Efendi ile falan başlamadı. Binlerce yıldır Isparta da gül üretimi ve gülcülük vardı. Belgeler bunu gösteriyor. Gülcü İsmail Efendi ise modern gül yağı üretimi ve daha verim veren aşı gülcülüğü geliştirdi diyebiliriz. Ticari gülcülüğü Ispartalı Rumların yanı sıra Müslümanlarında gül üretimi ve gül yağı ticareti yapabileceğinin öncüsü oldu. Bunu böyle anlamak daha iyi olacaktır. Isparta binlerce yıldır gül memleketi diyebiliriz.
Tarihi Isparta gülcülüğünü matematiksel kaynaklar göstererek anlatan Yazar Stavros Bey’in anlatıların başka bir yazımda özetleyeceğim. Yunancadan çevirimde hatalarım olabilir.
Tarihi anlatılarla dolu Mektup özetle şöyle:
“Yeniden seçilen Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen' in 31/5 - 1/6/2024 tarihleri arasında düzenlenecek gül festivali etkinliklerine yönelik ailece katılması yönündeki onursal davetini gururla aldım. Daha önce de belirttiğim gibi, bugünkü yayının nedeni, Sparta' nın yeniden seçilen belediye başkanından Sparta' yı ziyaret etmem için aldığım onursal davet aldım.
Isparta için gönül vermiş, kalkınmasında, sanat ve ticarette, mimarlıkta Isparta için çalışmış şimdi Yunanistan’da yaşayan biz Rum insanları100 Yıl Sonra bizleri hatırlayan seçkin Belediye Reisi Şükrü Başdeğirmen’ i minnet duygularımla binlerce Ispartalı Rum torunları adına teşekkürler.
Sadece beni ve ailemin üyelerini de Sparta’ ya (Isparta) Uluslararası Gül festivaline davet etme yürekliliğini gösteren Reis Başdeğirmen’ e binlerce minnet teşekkürü ediyorum. Avrupa tarih, sanat, Ziraat ödüllü biri olarak teşekkür ediyorum.2004’te Yunanistan Kozani de yapılan Tarım Fuarına karılan Zamanın Sparta Valisi İsa Parlak’ı, ITSO Başkanı Eyüp Avcular ’ı ekibini karşılamıştım.
Yüzlerce yıl Sparta da birlikte yaşamış Türk ve biz Rum insanların tarihi kardeşlik onurunu ortaya koyan Reis Başdeğirmen’ in bu anlayışı unutulmaz. Ege denizinin iki yakasında oturan iki halkın kardeşliğinin gelecek yıllarda da sürdürülebilineceğinin temellerini ve imzasını atmış olmasıdır.
Özellikle Sparta (Isparta) Büyük Şehrinin çehresini değiştiren, içindeki kardeş Türk halkının yaşamını kolaylaştıran belediye başkanının ve çalışma arkadaşlarının enerjisinden onur duyduğumu belirtmek isterim. Biz Sparta Rumlarının manevi kültür şehrimiz olan Isparta tarihi doku içinde her zaman iki halkın barışı, kardeşliği için gönül şehrimiz olmuştur.
Yunanistan da, Ege adalarında Makedon’ ya da oturan binlerce aile her akşam Isparta haberlerini, şehrin haberlerini ve çalışkan Reis’i Başdeğirmen’ i kanal32’den izlemekteyiz. Gururlandığımızı söyleyebiliriz.
***
Yüzündeki takdir. Harika çünkü ilk dönem çalışmalarını izlerken etkilendim, hemşerilerinin onu ikinci kez ve hatta öncekinden daha büyük bir çoğunlukla yeniden seçmeleri tesadüf değil.
Üstelik eski yurttaşları Rumları, Ermenileri sözlerle değil; eylemlerle Reis Başdeğirmen’ in unutmaması beni çok şaşırtıyor.
Reis Başkan Başdeğirmen ve Eşini’ in sevgili kızlarının şifa bulması için Hz. İsa ve Hz Muhammed yarımlığında Tanrı’dan (Allah’tan) şifa bulması duası içindeyiz..
Bunlardan bazılarına değiniyorum:
*- Kiliselerin yeniden inşası.
Kemer'in (Emre-Turan mahallesindeki) Rum ilçesindeki Meryem Ana'nın İsa'nın Doğuşu Kilisesi'nin görev yaptığı dönemde başlayan inşaatı tamamlayıp turizme açması.
Doğancı mahallesinde bulunan Meryem Ana ve Aziz George Giriş Kilisesi olan ikinci kilisenin tasarımı ve yeniden inşası hâlihazırda devam etmesi ve turizme açılacak olması takdire şayandır.
*-Dere mahallesinde Hıristiyanlarla Müslümanların bir arada yaşamasını hatırlatan devasa bir parkın BEZİRGÂN Andık Deresi tarihi alanın yeniden halkın kullanımına açılmış olmasıdır.
Biz Ispartalı Rumlar olarak; Dere bölgesinde, Hıristiyanların, Müslümanların, diğerlerinin bir arada yaşamasının mutlu ve nahoş anlarını yeniden hatırlamamamıza vesile olması, tarihe sahip çıkması devasa bir park yaratması ne büyük hizmettir. Günler geldiğinde, davete karşılık verdiğinde; Reis Başkan Başdeğirmen’ e biz Rum halkı olarak gerekli madalyasını şerefli göğsüne takacağız. Reis Başkan Başdeğirmen Türkiye’nin ortasından bir büyük adımı atmıştır.
Yunan ve Türk hükümetlerinin bir süredir iki halkın barış ve kardeşliği için attıkları adımın ikincisini atmışlardır.
Mektubun ikinci bölümü iki gün sonra devam edecek, yayınlanacak 2024 Isparta B. AYGÜN
