Zamanımızdan 134 Yıl öncesinde yapılan halkımıza olan hizmeti Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in gerçekleştirdiğine şahit olmaktayız. Acaba tarih Tekerrür mü-Tekrar mı? Ne dersiniz? Geçtiğimiz hafta basından şu haberleri okumuşsunuzdur: “Isparta’da Dokumacılık –Halıcılık- ve Kök Boya Geleneği ile Kadın ve Gençler İstihdama Katılıyor” projesini hayata geçiriyor. Proje kapsamında merkeze bağlı Bozanönü köyünde Halı Dokumacılığı Atölyesi açıldı.” Isparta Belediye Başkanı 1891 Belediye Başkanlı Danacıbaşızade Hacı Mustafa Bey’in halıcılığı özendirmek anlamında çalışmaları ile Başkan Başdeğirmen’ in bugünkü çalışmalarında bir benzerlik görmekteyiz. İşte size ispatı!
***
Saygıdeğer okuyucular, zaman zaman çevrenizdeki insanlarımızın görüşlerini sunarken bir söz grubu kullanırlar. Derler ki “benim zaviyemden baktığım budur” derler.
Araştırma yazımı tarih sayfalarında bulmanız olası değil. Isparta Ahi Kasap Mevlevihane son dedesi Ali Dede Efendi’nin özel hatıralarından, Mevlevihane “Kiler Defteri” sinden bir de Osmanlı Isparta’sının Rum torunlarından konuşlan tarih yazarı Stavros P. Kaplanoğlu’ nun anlatılarından bir kesit aktarmak istiyorum. Araştırma yazımı okur da bir sonuca gelirseniz; sevinirim. Osmanlı dönemi acaba bugünkünden daha mı sağlam görüşünü söyleme hürriyeti var mı, karar verin!
***
Isparta’ mızda durmadan proje, açılış yaparak halkın takdirini kazananın çalışkan Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in koordinesinde tarihi Isparta halıcılığını yeniden canlandırmak, gençlerimize kazanç kapısı açmaya yönelik projesini duymuşsunuzdur. Şimdilik örnek uygulama bölgelerimizde yürütülmekte. İleride dış Pazar bulundukça diğer bölgelerimizde hatta Burdur da bile söz konusu projenin yürütüleceğini söyleyebiliriz.
Isparta merkezimize yakın Bozanönü köyünde geçtiğimiz günlerde olağanüstü ilgi duyulan “Halı Dokumacılığı” kursunun ilki açılmıştı. Bu tür kursların amacı Başkan Başdeğirmen tarafından açıklanmıştı. Kadınlarımızın, kızlarımızın halı dokuma sanatını öğrenmelerinin yanında; aile ekonomilerini de gelişecektir elbette. Bu atölyede düzenlenecek kursa katılan kadınlar, hem halı dokumasını öğrenecek hem de ekonomilerine katkı sağlayacaklar.
***
1890. 3 Mayıs Cumartesi günü (öğle namazı kılımındın sonra) Keçeci mahallesinden tellal Fenercioğlu Ali Torunu Kadir ağa aşağıdaki isimleri yazılı insanları bir bir Şadiye Buk’a’ sına( Zaviye) sine gelmelerini Mevlevi Ahi Kasap davet sohbet odasına eder.
Debbağ Hocaoğlu (kurt Hoca lakaplı) askerde tabur imamı iken Isparta Sancak Kadı Kâtipliğine ve Şadiye Buk’a Zaviye Kâtipliğine..) Kutlubey Camiatik mahallesinden Demirci Etrelioğlu Hacı Mehmedoğlu Mustafa Ağa, Şeyh Mahallesinden Devecilik meslekli Gülcüebubekiroğlu Musa Torunu Cücem Ali, Hacıelfi Mahallesinden; Kababakmehmetoğlu Kabak Hüsnü Ağa Cenaze malzemesi, Astar, Yün satıcısı. Celebiler mahallesinden Damgacıoğlu Sancak Ayan üyesi Mustafa Ali ve 2 Kölesi: Zenci Selim Ali, Köle Mercan Kadir kulları… Olmak üzere.
Şadiye Buk’ a’ sına davet edilen ve Mevlevi sohbetlerine gelen esnaftan tesadüfen seçilmiş ahalinin Isparta Sancağı Mutasarrıf Valisinin işini kolaylaştırmak amacıyla birkaç maddelik zaviye meclisinin karar alması istenir.
***
3 Mayıs Cumartesi 1890 günü toplanılır.
Isparta’nın yerleşik halkından olacak olan Acem Ermeni’ si Haçik Usta’ nın sahip olduğu Isparta'da Şark Halı Kumpanyası adlı halı fabrikası batmış. Batış nedenlerinden birisinin Bodosaki adlı Ispartalı Acem’in uygun hilekârlığı birinci neden olur. İkincisi de halıcılığın sadece Rum ve ermeni evlerinde dokunmamalı görüşüdür. Isparta havalisi hatta Burdur köylerine kadar yaygınlaştırılmamasından olduğu iddia edilir.
Isparta Mutasarrıfı Gürcü Yahya Dede Paşa’da bu görüşten yanadır. Ama bir türlü Isparta medrese görevlilerinin Müslüman evlerine halı tezgâhları girerse Müslümanlığın zedeleneceği, Hristiyanların zamanla halı atölyelerindeki işleri nedeniyle dinlerini de yayabilecekleri kuşkusu, iddiaları ortadadır.
İşte Şadiye Buk’a sı yani Isparta zaviyesinde halk meclisi halıcılığın köylere kadar yaygınlaştırılması durumunda İslamiyet’in zarar görmeyeceği kararı ya da “benim zaviyemden” kararları çıkarsa halıcılık, dokuma tezgâhları Isparta ve Burdur köylerindeki evlere girecektir. Kararı 3 Mayıs 1890 Cumartesi günü alınır.
Isparta Şadiye halk meclisinde alınan tavsiye karardan sonra Isparta Belediye Başkanı 1891 Belediye Başkanlı Danacıbaşızade Hacı Mustafa Bey varlıklı Rum ve Acem (Ermeni) ve Müslüman iş çevrelerinden destekler alır. Isparta ve Burdur köylerinde istekli ailelerin evlerine halı tezgâhları kurdurur. İlk defa Tük anasının, kızlarının avuçları Türk parası girer.
***
Öncelikle Şadiye Buk’ ası Hakkında bir şeyler Anlatmalıyım:
Zaviye yani Isparta sancağı yerel karar alma, özgürce görüş bildirme toplantısı her on beş günde Şadiye Buk’asında toplanır.
Isparta Büyükşehir Sancağı (sadece o haftalık) zaviye, Buk’a üyeleri üyelerden Gayrimüslim lerden Isparta Rumlarından İnce Karaoğlu Etnaşoğlu Koril Tüccar Ağa ve Ürker (Örker) Ülkeroğluoğlu Stavros Vasil Ağa Osmanlı Isparta’sı Acemlerinden (Ermeni) Haçik kardeşi ipçi Manok Usta olmak üzere.
Isparta ve Burdur’a bakan Vali mutasarrıfı da alınan kararlara saygı duymak gibi zorunlulukları vardır. (Burdur dâhil) Burdur ‘un, Isparta’nın kadıları toplantı kararlarına karşı çıkmaları nadirdir.. Alınan kararlara dini otoriteler saygı duymak zorundalardır.
Aynı mahalleden Göndürleli Hasırcı Hüsnü Ağa, Sülübey (Kurtuluş) mahallesinden Çobanoğlu Süleyman (Demirci)-Demirci- kadir Ağa. Keçeci mahallesinden tellal Sallandıoğlu Irgat Hasan (Buk’a yani Zaviye Halk Toplantı kararlarını mahallelere, halka duyuran tellal -haberci, duyurucu).
Halıcı, dokumacı, makasçı, aslen Akşehir Ermenilerinden Osmanlı vatandaşı. Ama Isparta sancağına eyalet valilik izniyle yerleşmiş. Halıcılığı ilk başlatanlardan. Isparta da Müslüman bir bayanla evlenip İslam’ı seçer. Sancağa yerleşir.
Buk’a: Kutlu yer. Toplanılan, kararların alındığı kapalı, açık alandır.
Zaviye ise: Küçük ibadethane anlamındadır. Ancak Ispartalılarca Ahi Kasap yani Isparta Mevlevihane’si’ ne bağlı Şadiye Buk’ ası (Zaviyesi) vardı. Kısmen Selçuklu, Hamidoğulları ve de Osmanlı döneminde 1917’ye kadar yüzyıllarca işlevini sürdürür.
Yine Ispartalılar Zaviye ya da Ahi Kasap Mevlevihane’si adlarını pek kullanmazlar. Onun yerine Şadiye Buk’ ası diye adlandırdıkları mekân bir anamda Isparta Sancağı Yerel meclisiydi. İki Cuma da bir toplanan bu halk meclisi Roma dönemi Demokrasi meydanında halkın isteklerini anlattıkları, yönetime ve Dini otoriteye tavsiyeler veren bir ufacık meclisti.
Hele hele toplan konuyla kimlerin ilgisi varsa o sayıda toplan on on beş kişilik toplantılar yapılır. Kararların sonunda kararların hayırlı olması Isparta sancağını yöneten dini ve saltanatlı temsilcilerine tavsiye niteliğindeydi. Neden Şadiye Buk’ ası denirdi?
Çünkü 1262’lerde Karaağaç mahalleli Yörük Türkmen kızı Şadiye Hanım Isparta da ilk Müslüman olan Ispartalı örnek bayandır. Söz konusu Bayan Müslüman olduktan sonra Isparta şehrine yavaş yavaş Yörük obaları Türkmenler gelmeye, yarı yerleşik göçebe halinde başlarlar. Şaman dini kültürüne sahip insanlar Şadiye hanımın Buk’asında (evinde) bayanlara yönelik dini vaazlarla Yörük Türkmenlerin Müslüman olmalarını sağlamıştır.
Şadiye Hanım esasında Sav, Savacık yerleşkesinden gelmiş Karaağaç mahallesine yerlisi ailedendir. İşte Isparta Halk meclisinin konularına göre Mevlevi Dergâhınca yönlendirilen Şadiye Buk ’ası söz konusu bayanın adıyla anılır.
Şadiye Hanım İslamiyet’i yaymak için Medine şehrinden gelen şimdiki Peynirci Gülal’ ların, dört dönem Isparta Vekilliği yapmış ve Şimdiki Isparta Şehitliğinde (bir numaralı şehit) yatmakta. Cumhuriyet idaresi kurucu üye vekil Hüseyin Hüsnü Özdamar’ın büyük büyük atasıdır. 1250’lerde Medine’den gelen Müslüman Din âlimi Isparta ve bölgesini İslam dinine davet etmek ve İslami eğitim vermek için gelen Hüseyin adlı bir büyük Şadiye hanımla evlenmiş. Isparta da kalmışlardır.
Araştırma Bayram AYGÜN: Emekli Öğretmen 2024-Isparta
