Isparta Roma’dan alınmasıyla Türkleşmiş ve yöresinde Türk Boyları isimleriyle karyeler oluşturmuştur. Boy isimleriyle oluşan karyeler Isparta’ya ilk giren Türklerdir.
Devlet arşivlerindeki Osmanlı kayıtlarına baktığımızda Isparta’da boy adı ve kayıtlı yörük aşiretlerini toplu olarak aşağıda tarih severler için hazırlamaya çalıştım. Bu kayıtlarla Isparta’nın köklerini, bir nevi Isparta’yı oluşturan iskeletin kemiklerini görmüş olacağız.
Yazımın sonunda merak eden ve teyid almak isteyenler hemşehrilerimiz için kaynakları vereceğim. Arşivlerde yer alan ve çoğu online olarak açık olan, ileride derece Osmanlı Türkçesi bilen hemşehrilerimiz bu defterlerden istifâde edebilirler.
Öncelikle bilmemiz gereken şu ki, kasaba, kâzâ ve illeri “Şu boydan gelmiştir, şu boy’a mensup Türkmenler” kurmuştur demek çok zor ve sağlıklı bir beyân değildir.
Isparta ve ilçelerimizle ilgili, dönem defter ve kayıtlarının tamamı incelenmeksizin yorumlamak, genellemek hatalı olacaktır.
Çünkü Isparta ve civârı için yer adları ağırlıklı olarak tahrir defterinde yazılıdır. Buna mukâbil müsellem, mühimme, avârız ve şer’iyye defterlerinde yer adları geçse de ilk boy adlarıyla yerleşimlere bakacağımız için tahrirler en önemlisidir.
Şayet yörük aşiretlerine bakılacak ise, tahrirlerin belli dönemlerdeki kayıtları içerdiğini unutmamak gerekir. Yâni 1481 yılında kayıtlı olan yörük aşireti, 1568 yılında kayıtlı olmamayabilir. Her defter kendi tarihindeki yer adlarını ve aşiretleri yazmıştır. Buna karşın sadece bir defter kaydına veya şer’iyye kaydına veya başka bir vesikaya bakarak bir bölgenin hangi boy ya da aşirete bağlı olduğunu söylemek mümkün değildir.
Buna göre bugünkü Isparta ve civarındaki kurulan ilk boy isimleri ve yörük aşiretlerinin kayıtlarını birleştirerek aşağıda takipçilerimize arz ediyorum.
Isparta ve hudutlarında, Türk boylarının adıyla kurulan 15 adet karye mevcut olup, bu karyelerin tamamı en eski ulaşabildiğimiz kayıtlardır.
1481 yılı, yâni Isparta’nın, Osmanlıya geçtiği altmışıncı senesindeki kayıttır. Bir diğer bakışla Isparta’nın Türkleşmesinden 277 sene sonraki kayıttır. Demek oluyor ki Isparta Türkleştiğinde ilk oluşan boy isimli karyeler Isparta’ya ilk giren Oğuz Boylarının hangileri olduğunun cevabıdır.
Buna göre;
KAYI - BAYAT - İĞDİR - AFŞAR - BEĞDİLİ - ÇAVINDIR - SALUR - KARGIN - KINIK - YÜREĞİR - PEÇENEK – EYMÜR – YAZIR – ÇEPNİ – YIVA boyları yerleşim yerleri kurmuşlardır.
1481 yılı itibariyle Isparta ve civârında ise kayıtlarda görünen yörükân taifesi aşağıdaki gibidir.
MURAD AŞİRETİ
KOZLU AŞİRETİ
BAYIR AŞİRETİ
KASIMOĞLU AŞİRETİ
SARUHAN AŞİRETİ
KIRAÇLU AŞİRETİ
FİRUZLU AŞİRETİ
VARSAK AŞİRETİ
HORZUM AŞİRETİ
SARIKEÇİLİ AŞİRETİ
AKKEÇİLİ AŞİRETİ
NAMRAŞ AŞİRETİ
İNAĞLU AŞİRETİ
BEKTİMUR AŞİRETİ
MAHMUD AŞİRETİ
EMİR ÜZEYİRLÜ AŞİRETİ
BARIŞLU AŞİRETİ
FİRUZÖYÜĞÜ AŞİRETİ
CELEPKEŞ AŞİRETİ
KUMDANLU AŞİRETİ
EŞEKLÜ AŞİRETİ
KARAMANLU AŞİRETİ
KARA HALİLLÜ AŞİRETİ
SALİHLÜ AŞİRETİ
KIZILLU AŞİRETİ
GARKIN AŞİRETİ
KARACALU AŞİRETİ
TOKMAK AŞİRETİ
MAHMUDCAK AŞİRETİ
KAYI AŞİRETİ
SAĞIR AŞİRETİ
AKDAĞ AŞİRETİ
FİRUZLU VE KÜTEH CEMAATLERİ
SARUCA MİHMADLAR AŞİRETİ
KOPRANLU AŞİRETİ (KÖSRELÜ)
KEÇİLÜ AŞİRETİ
ÇARDAK AŞİRETİ
HACILAR AŞİRETİ
BOHILU AŞİRETİ
ÜRKÜTLÜ AŞİRETİ
KARA KUZULU AŞİRETİ
KULAK CEMAATİ
ÇEPNİ
DÜDEN DELÜSÜ
TOPAÇLU AŞİRETİ
ORKUNLU AŞİRETİ
MUKATAALI CEMAAT
KUMRAL AŞİRETİ
Bu yörük aşiretleri konar-göçer olduğu için yerleşik düzene geçen ve karye kuranların haricinde çoğunun bugünkü Serik, Antalya, Aydın, Osmaniye, Adana, Mersin ve Kuzey Kıbrıs illerinde olduğunu unutmayalım.
Ayrıca “Şu aşiret neden yok? Biz de yörüğüz ama bu listede bizim aşiret yok?” Diyenler olabilir. Bu yörükân aşiretleri arşiv kayıtlarında yer alan büyük aşiretlerdir. Bunların bir de kendi içlerinde çok sayıda dağılan kolları vardır ve günümüzde çoğu köy bu şekilde oluşmuştur.
Bu kayıtlar 1481 ile başlayıp 1843 yılları arasını kapsayan kayıtlardır. Kollara dağılan aşiret isimleri bu listede yoktur.
Örneğin: Balcılar Yörük Tâifesi / KARAMANLU YÖRÜKLERİ’nin bir koludur.
Bunun gibi çok sayıda kolları olan aşiretler özellikle yerleşik düzene geçiş döneminde bu küçük kollar dağılarak karyeler kurmuştur.
Bu bilgiler Isparta ve civârını kapsar, sadece bugünkü Isparta merkezi için bunu ayırmak mümkün değildir. Çünkü kayıtlarda HAMİD SANCAĞI bütün olarak ele alınarak tutulmuştur. İçlerinden mümkün olduğunca Burdur’u ayırarak (Tirkemiş) gibi Ispartave civârını listelemeye çalıştım.
Ayrıca bölgemize gelip TEKE SANCAĞINA kayıtlı çok sayıda yörük aşiretleri de vardır.
Bunlara Örnek:
ESKİYÖRÜK, GEBİZLİ, TÖNGÜŞLÜ, HAYTA, ULUYÖRÜK vs. TEKE SANCAĞI’NA yâni Antalya’ya kayıtlı olup bölgemizde yaylamışlar, karyelere dağılarak yerleşmişlerdir.
Kaynaklar:
Devlet Arşivleri 30 no’lu .D
Devlet Arşivleri 39 no’lu .D
Devlet Arşivleri 121 no’lu .D
Devlet Arşivleri 438 no’lu .D
Devlet Arşivleri 994 no’lu .D
Devlet Arşivleri 51 no’lu .D
