Osmanlı Ispartası’ nda üç aylara çok önem verilirdi. Özellikle memleket savaş içinde bile olsa üç ayların başlangıç günleri bir bayram havasında geçerdi. Kutsal üç aylar boyunca zengin ve fakirlerin aynı duyguları yaşaması, aynı giysileri giymeleri, aynı gıdaları yemelerine çok dikkat edilir.
Isparta sancağında yaşanan olumlu gidişattan dolayı değer Osmanlı eyalet ve sancaklarında Isparta örnek gösterilir. Örneğin, saygıdeğer dostum Atina Neo Lonia da yaşayan akademisyen, İşadamı Haci Hıristo Delibaş’ın dede defterlerindeki notlardan bir iki bilgi aktarmak istiyorum.
Isparta sancağında her yıl üç ayların başlangıcındaki kutlamalar önceden seçilmiş bir mahallede kutlanır. 1780 de Isparta Mutasarrflığına (Vali) atanan Sait Paşa bu yılki üç aylarla ilgili dini ve mahalli törenlerin (Hocazade) Kepeci mahallesinde yapılmasına kararı verir. Vali Paşa Isparta sancağına yeni atanmıştır. Paşa gelmeden kış ortalarında Isparta çayı taşmıştır. Hasarlar giderilmeye çalışılır. Yine de üç aylar törenlerinden vaz geçilmez.
Vali beyin annesi çok varlıklı, yardımsever biridir. Başına Osmanlının Mısır eyaletinde yardımseverliğinden dolayı verilen altın tacı sürekli takmasından dolayı Ispartalılar kendisine “Taçlı Hanım”diye adlandırırlardı.
Vali annesi Isparta’ya gelir gelmez yardım toplama ve yoksul tespitine başlar. Müslüman, Rum ve Ermeni ticari varlıklı ailelerden bir bütçe oluşturur. Isparta Gayrimüslimleri olan Rum ve Ermeniler de (Acemler) sanki Müslüanmış gibi Isparta Müslümanlarının üç aylarla ilgili, ibadet, yardımlaşma ve eğlençelere katılımlarını sağlar. Küsler barıştırılır.
Medrese, Cam, ve okullarda genel bir temizlik yapılır. Kepeci mahalleli varlıklı Ispartalı Kepeci Ağa üç aylar bütçesine en çok katkıda bulunandır. Cami ve medreselerdeki ibadetten sonra Kepeci evinde toplanılır.
Bu evde üç ay boyunca bir sergi açılır. Sergilerde tesbihler, Isparta’daki Medrese hocalarının okudukları dini ve halk dilinden basılı, el yazması kitaplar sergilenerek varandaş ların okuma-yazmaya, kitap okumaya özendirmektir. Fakirler için sucuk, gül reçelleri, renkli bağlara bağlanmış güllaçlar, hoşaflıklar, gül kokulu şuruppaketleri hazırlanır. Dışardan bakılınca gözükmeyen Uluborlu dokuma işi torbalara konur.
Yine garibanlar, düşük gelirliler için Atabey, Uluborlu dokuma evlerinden kadın ve erkekler için kumaşlıklar, yemeniler, Yalvaç’yan bot, çapula, çizme ısmarlanır. Aydın Köşk’ ten zeytinyağlar getirtilir. Testi bardaklarla önceden tespit edilen ailelere dağıtılır. Koçtepe kervancıbaşıları valiliğe çağırılıp İzmir limanından kahve, kahve fincanları, cam bardaklar, çocukların ibadete alıştırılmaları için de düdüklü, öten kaçıklar, besmele yazılı mendiller (çevre) sipariş edilir.
Ne tesadüf ki bu yılki üç aylar 1870’in üç ayları aynı tarihe denk düşmekte. Vali beyin annesi Taçlı hanım kendi adının Ispartalılarca verildiği Kadın Yarı denilen bir bölgede Çay boyunun bir daha taşmaması için bir kanal açtırır. Kadın yarı denilen bu kanalın dûalarla açılışı ile birlikte de üç ayların başlangıcının da duyurusu yapılır.
Üç aylarda Isparta kahvehabneleri erkeklere kapalıdır. Sırf kadın ve çocuklara ayrılırdı. Çocuklara şekerlemeler, gül şurupları ikram edilir. Mahallelerdeki kahvehaneler: Mevlevi hâne semazen salonu, Kütük minare yanındaki kahvehane, Çayboyu Rum, Ermeni kahveleri, Hacılar Çeşmesi Kıraat hanesi, Bilal kahvesi, Payamoğlu kahvesi, Hacı Şaban Kahvesi, Kerim Hoca kahvesi, Akoluk Kahvesi’nde önce güzel sesli hâfızlar Kur’an okur.
Sonra hayalciler çocukları, kadınları eğlendirilir. İbadet sonrası üç ayların başlangıcından itibaren bir disiplin içinde; kadın ve çocuklar birlikte gençler ve yaşlılar ise başka mekanlarda gecenin geç saatlerine kadar dini ve dünyevi sohbetleri, savaşsa cepheden ve saltanat merkezi İstanbul’ dan haberler toplananlara aktarılır.
Sonuç olarak, Papazlar dahil, Osmanlı’nın Ispartası’ nda Gayri Müslimler de bu törenlere kadın erkek katılım gösterirlerdi. Müslümanların ibadetlerine ya katılırlar ya da saygı gösterirlerdi. Barış ve adalet anlayışı hep sürmüştür.
Bayram AYGÜN-Emekli Öğretm, Köşe Yazarı 2017
